CİZRE HAMİDİYE KIŞLASI
Cizre iç kale içerisinde bugün askeri bölgede kalan Hamidiye kışlası sultan Abdul Hamit Han zamanında paşa olarak tayin edilen Cizre miran aşiretleri Reisi Mustafa Paşa (Mısto-i miri) tarafında 19. yy ikinci yarısında Cizre ve Midyat ustalarına yaptırılmıştır.
Yapı üzerinde kimin tarafından ve ne zaman yaptırıldığını gösteren herhangi bir kitabı bulunmamaktadır.
Kışla 4.Hudut Tabur Komutanlığınca komutan merkezi olarak kullanılmaktadır. Askeri alan içerisinde olduğu için sağlam olarak ve yapılış amacına uygun biçimde günümüze kadar gelebilmiştir. Kışla, beyaz kalker taşında 3 katlı olarak inşa edilmiştir. Cizre ve Midyat ustalarının elinden çıkan bu eser, Selçuklu mimarisine göre yapılmıştır. Eski özelliğini korumakta olup, restorasyonu da yapılmıştır.
Yapı, dıştan 20.30X15.20m ölçülerindendir. 3 katlı olarak inşa edilen yapının bodrum katı incelenememiştir. Gerek zemin kat gerekse birinci kat geleneksel Türk evi plan tipi üs sofalı plan düzenlenmesine sahiptir. Her iki kat hem oda düzenlenmesi, ebatlar ve cephe uygulamaları açısında tamamen birbirinin aynısıdır. Düzgün kesme taş malzemede inşa edilen kışla kuzey batı – güney doğu istikametinde uzanan dikdörtgen bir plana sahiptir. Cepheleri köşelerinde, önce arka cephelere ortalarında cephede taşıntı yapan payandalar dikkati çekmektedir. Her iki kat profili üç kaval silmeden oluşan yatay bir kuşakla birbirinden ayrılmıştır. Kuzeybatı cephede giriş revakı ve balkon, güneydoğu cephe I. Kat seviyesinde günümüzde mevcut olmayan balkonun sadece taş konsolları görülmektedir. Çatı katında duyulan ihtiyaçlardan dolayı tamir ve eklemeler yapılmıştır.
Kışlanın her bir katı yatay olarak düzenlenmiş silmelerle birinden ayrılmaktadır. Bodrum katı zemin kattan sade bir kaval silmeyle, zemin kat ise I. Kattan profili üç kaval silmeyle I. Kat da çatıdan zikzak yapan bir kaval ve bir oluk silmeden oluşan bir kuşakta ayrılmıştır. Tüm bu silmeler cephelerdeki payelerde de görülmektedir. Ancak zemin katla I. Katı ayıran silmeler, paye üzerinde bulunan dikdörtgen panolarla kesintiye uğramıştır.
Cephelerdeki pencere ve payeler simetrik uygulama açıkça görülmektedir. Her iki katın tüm cepheleri tamamen birbirinin aynısıdır. Sadece giriş cephesindeki zemin katta yer alan giriş kapısı ile I. Kattaki balkon ile arka cephedeki balkon bu uygulamayı bozmaktadır.
Yine kışlanın köşelerindeki, kuzeybatı ve güneydoğu cephelerin ortalarındaki dışarı aşırı taşıntı yapan payelerde de simetrik uygulama her iki kat içinde görülmektedir. Payelerin cephelerinde ise dikey konumda düzenlenmiş ve bir kaval silmeyle kuşatılmış içi sadece bırakılmış dikdörtgen panolar dikkati çekmektedir.
Kuzeybatı ve güneydoğu cepheleri ortasındaki iki paye cepheyi üç bölüme ayırmaktadır. Yan bölümleri iki katlı ve iki sıra halinde dörder pencere, orta bölümde iki katlı ve iki sıra halinde giriş kapıları ve her iki yanda birer pencere yer almaktadır.
Sadece birinci katın güneydoğu cephesinin ortasında balkona geçişi sağlayan kapı sonrada pencereye çevrilmiş ve alt katla uyum sağlanarak iki katlı iki sıra halinde üçerde altı pencereye yer verilmiştir. Yan cephelerde ise, kuzey ve güney uçlarda yine iki katlı birerde iki pencere, orta kısımlar ise iki katlı iki sıra halinde ikişerde dört pencere yer almaktadır. Ancak, doğu cephenin orta kısmına gelen dört pencere sonradan kapatılmıştır. Giriş kapısının olduğu kuzey batı cephedeki pencerelerine hepsi dıştan iki kaval, orta bir olup silmede oluşan bir bordürle kuşatılmışlardır. Bu bordürler pencerenin şeklini uygun biçimde yapılmışlardır.
Diğer cephelerdeki pencereler ise pencerenin şekline uygun ve cephede taşıntı yapan sade ve düz bir bordür le kuşatılmıştır. Kuzey batıdaki yarım ay biçimindeki mermer basamaklı merdivenden sadece başlık ve kaideye sahip köşeleri pahlı iki serbest kare payenin taşıdığı beşik tonoz örtülü revağa ulaşılmaktadır. Revak dışarıya yuvarlak kemerlerle açılmaktadır. Yuvarlak kemerli giriş kapısında zemin kattın iç mekanına girilmektedir. Giriş kapısı dıştan yanlardaki kalın, kemer üzerindeki ince tutulmuş, geçme motifli altın yaldızlı renge sahip kaval silmeyle sınırlandırılmıştır. Kapı kemer başlangıcında yatay konumda ve üzeri balıksırtı biçiminde yivli ve dışa taşıntı yapan bir iri taş motif bulunmaktadır. Kemer alınlığında ise, kemerin şekline uygun biçimde düzenlenmiş üçlü zencerekli kaval silme, yanlardan sarkan üçer püskülle sonlanmaktadır. Tüm bunarın arasında kalan kemer yüzünde de üstteki üçlü zencerekli kaval silmeden sarkan, ortada üzeri bitkisel bezemeli bir iri palmet, palmetin her iki yanında aşağı bakar biçimde birer hilal ve yıldız motifi, bunlarının yanlarında iki askıya sahip örgülü geçme motifli, ters üçgen biçimli birer kandil, kandillerin yanında ve en dışta bir madalyon, üstünde çok kollu bir yıldız motifi bulunmaktır. Tüm bu motifler altın yaldızlı renge sahiptir. Kemer yüzeyi ise kırmızı renklidir.
Kuzey batıdaki yarım daire biçimini merdivende giriş revağına,revaktan da yuvarlak kemerli bir kapıyla mekanlar arasındaki bağlantıyı sağlayan sofaya girilmektedir.
Sofa, kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan dikdörtgen plana sahiptir. Sofanın doğusunda üç, batısında ise iki, güneydoğusunda da bir tane yuvarlak kemerli giriş kapıları yer almaktadır. Ana giriş kapısından hemen sonra güneyindeki iki yönlü merdivenle üst kata çıkılmaktadır. Sofanın güneydoğusundaki yuvarlak kemerli bir kapıyla kuzeydoğu-güneybatı yönünde dikdörtgen planlı odaya geçilmektedir. Odanın güneydoğu duvarında üç adet pencere, giriş kapısının her iki yanında da yuvarlak kemerli birer dolap nişi yer almaktadır.
Sofanın kuzeydoğusundaki yuvarlak kemerli bir kapıyla kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan dikdörtgen planlı odaya girilmektedir. Odanın batı duvarında iki tane kuzeydoğu duvarında bir tane pencere, doğu duvarında da bir dolap nişi bulunmaktadır. Güneydoğu duvarındaki yuvarlak kemerli bir kapıyla kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan dikdörtgen planlı bir küçük odaya girilmektedir. Odanın kuzeydoğu duvarındaki pencere kapatılmıştır.
Sofanın doğusundaki yuvarlak kemerli kapıyla kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan dikdörtgen planlı odaya girilmektedir. Bu odanın da kuzeydoğu duvarındaki pencere kapatılmıştır.
Sofanın güney doğusundaki yuvarlak kemerli üçüncü kapıyla kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan dikdörtgen planlı odaya girilmektedir. Odanın doğu duvarında bir adet, güney duvarında iki tane pencere iç mekanı aydınlatmaktadır.
Sofanın kuzeybatısındaki yuvarlak kemerli bir kapıyla kuzeybatı-güneydoğu yönünde dikdörtgen planlı odaya ulaşılmaktadır. Odanın kuzeybatı duvarında iki tane, batı duvarında ise bir tane pencere vardır. Güneydoğu duvarındaki yuvarlak kemerli bir kapıyla kuzeydoğu-güneybatı yönünde dikdörtgen planlı bir küçük odaya girilmektedir. Odanın güneybatı duvarındaki bir tane pencere iç mekanı aydınlatmaktadır.
Sofanın güneybatısındaki yuvarlak kemerli bir kapıyla kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan dikdörtgen planlı son odaya girilmektedir. Odanın güneydoğu duvarında iki adet, güney duvarında bir adet pencere; doğu duvarında ise bir dolap nişi vardır. Bu odanın kuzeybatı duvarındaki yuvarlak kemerli bir kapıdan kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan dikdörtgen planlı bir küçük odaya girilmektedir. Odanın güneybatı duvarında bir pencere vardır. Yine bu odanın kuzeydoğu duvarında bir dolap nişi vardır. Ancak bu niş muhtemelen sofaya ana giriş kapısının kapatılmasıyla elde edilmiş olabilir.